Baş ağrısı həyatının hansısa məqamında bütün insanların 70-95% -i tərəfindən yaşanır.
Xəstənin hərtərəfli dindirilməsi baş ağrısının diaqnostikasının təməl daşıdır. İnstrumental tədqiqatlar ilkin baş ağrılarında diaqnozu daha da dəqiqləşdirmir.
Xəstəlik tarixində baş ağrısının bir dəfə olduğunu və nevroloji klinik müayinədəki nəticələrin normal olduğunu göstərirsə, sonrakı araşdırmalar ümumiyyətlə zəmanət vermir.
Yayılması və təsnifatı
Baş ağrısı ən çox 20-45 yaşlarında olur və yaş artıqca davamlı olaraq azalır.
Beynəlxalq meyarlara görə baş ağrısı 14 fərqli sinifə bölünür:
1–4 sinif baş ağrıları: ilkin baş ağrısı
5-12 sinif baş ağrıları: ikincili baş ağrıları
13–14 sinif baş ağrıları : kranial nevralji, üz ağrısı və digər baş ağrıları
ICHD 2004 təsnifatına əsasən, bir xəstənin hər baş ağrısı ayrıca təsnif edilir, yəni bir xəstədə eyni vaxtda baş verən bir neçə baş ağrısı xəstəliyi ola bilər
Birincili baş ağrıları
Miqren
Gərginlik tipli başağrısı
"Histamin" baş ağrısı sindromu və Üçlü sinirin ovtonomik sefalalqiya
Digər növ birincili baş ağrıları
İkincili növ baş ağrıları
Serebrovaskulyar pozğunluqlarla əlaqəli baş ağrıları
Beyin-onurğa mayesi və ya beyindəki təzyiq dəyişiklikləri ilə əlaqəli baş ağrıları (genişlənmiş lezyonlar, hidrosefaliya, ya da lumbar punksiyayla əlaqəli beyin onurğa mayesi (BOM) təzyiqinin aşağı düşməsi nəticəsində yaranan baş ağrısı)
Travmatik baş ağrıları
İnfeksiya ilə əlaqəli baş ağrıları
Abstinens baş ağrıları (məsələn, analgetiklər və onların həddən artıq istifadəsi, kofein, alkoqol)
Homeostazın pozulması ilə əlaqəli baş ağrıları (elektrolit pozuntuları və s.)
Kəllə strukturları ilə əlaqəli baş ağrıları, məs. qulaqlar, gözlər, sinuslar və dişlərlə bağlı
Kəllə nevralgiyaları və digər növ baş ağrıları
Üz nevralgiyası
Digər növ başağrıları
Başağrısı olan xəstənin müayinəsi
Xəstəlik tarixinə əsasıən müayinə iki əsas xətdən birini izləyir:
Kəskin ağrı
Subakut, xroniki ağrı
Kəskin baş ağrısının səbəbləri
Miqren atakı
"Histamin" baş ağrısı sindromu
Qan təzyiqinin qəfil yüksəlməsi ilə əlaqədar başağrısı
Fiziki yorulma ilə əlaqədar, koital baş ağrısı
Kəskin bucaqlı qlaukoma
Damar genəldici dərmanlar, nitratlar
Nevralgiyalar
Subaraxnoidal qanaxmalar və kəllədaxili qanaxmalar
Meningit A və digər infeksiyalar
Kəllə travmaları
Yüksək kəllədaxili təzyiq
Feokromositoma
Subakut və ya xroniki başağrılarının səbəbləri
Gərginlik tipli başağrısı
Sinusit A, otit
Malokluziya və dişlərdən yaranan baş ağrısı
Gözlə bağlı səbəblərdən (refraktor problemlərdən)
Analgetiklərə qarşı asılılıq
Travma sonrası baş ağrısı
İntrakranial hipotenziya
Traksiya tipli baş ağrısı (şişlər)
Xroniki meningit (sarkoidoz, göbələk, vərəm)
Hipertiroidizm
Hiperparatiroidizm
Hipoqlikemiya, hipoksiya, hiperkapniya
Vaskulit, dural venoz sinusların trombozu
Xroniki gündəlik baş ağrısı
Xroniki migren, xroniki gərginlik tipli baş ağrısı, analgetiklərin həddindən artıq istifadəsi və s. kimi bir neçə dəfə eyni dərəcədə baş verən müxtəlif səbəblərdən yaranan gündəlik və ya demək olar ki, hər gün baş verən ağrısına deyilir və hər birinin müalicəsi ayrı-ayrılıqda başladılmalıdır.
Baş ağrısı simptomunun diaqnostik şəkildə işlənməsi
Baş ağrısı simptomunun mənşəyini təhlil edin.
Ümumi və nevroloji vəziyyətə görə xəstəni diqqətlə müayinə edin.
Mümkün (differensial) diaqnostik müayinələrə olan ehtiyacı qiymətləndirin.
Xəstəyə baş ağrısının altında yatan mexanizmləri izah edin.
Müalicə seçimlərini nəzərdən keçirin.
Baş ağrısı xəstəsinin xəstəlik tarixi və vəziyyəti
Ağrının davam etmə müddəti
Miqrendə olduğu kimi 1-3 gün və ya gərginlik tipli baş ağrısında olduğu kimi daha çox davam edən ağrı və s.
Çox qısamüddətli ağrı, çoxluq baş ağrısı (30-180 dəq) və ya bir neçə saniyəlik nevralgik ağrı tutması
Simptomların başlanması
Subaraxnoidal qanaxmada dəqiqə ilə, miqren bir saatda və ya "Histamin" baş ağrısındakı kimi qəfil
Bir neçə saatdan sonra inkişaf edir: uzun müddət davam edən gərginlik tipli baş ağrısı fonunda baş verən miqren
Gərginlik tipli baş ağrısı və ya genişlənən lezyon, infeksiya və s. kimi tədricən.
Baş vermə və təkrarlanma dərəcəsi
Təkrarlanan, uzun müddətli ağrı bir çox hallarda bir miqren və ya gərginlik baş ağrısı olur.
"Histamin" baş ağrısı epizodları bir sıra tutmalar kimi demək olar ki, hər gün baş verir.
Ağrının yeri
Gərginlik baş ağrısı tez-tez birtərəfli və ya ikitərəfli olaraq baş verir.
Miqren demək olar ki, həmişə və Histamin" baş ağrısı daim birtərəfli olur.
Birtərəfli müvəqqəti baş ağrısının səbəbləri daxil ola bilər, məsələn, gərginlik baş ağrısı, bruksizm, sinusit, müvəqqəti arterit və ya temporomandibular oynaq və ya malokluziya pozğunluğunda olduğu kimi.
Ağrının təbiəti
Miqren ağrısı tez-tez titrəmə və ya pulsasiya etmə, gərginlik baş ağrısı isə basmaq və ya sıxmaq hissi bağışlayır
İntrakranial təzyiqin artması nəticəsində yaranan miqren və baş ağrısı səhər tezdən başlayır.
Histamin" baş ağrısı tutmaları tez-tez bir neçə saatlıq yuxudan sonra başlayır
Prodromal simptomlar, məsələn, yorğunluq, yatmaq, şirniyyatlara can atmaq və s. miqreni göstərir.
Miqrenin aura simptomu genişlənən, parlaq sintilyasiya edən görmə pozğunluğu, nadir hallarda hemilateral uyuşma, danışmada çətinlik və s. kimi təzahür edə bilər.
Tranzitor işemik tutma (TİT) epizodunda vizual sahə və ya onun müəyyən hissələri bulanıq olur və parlaq sintilyasiya olmur. Uyuşma və danışma əlamətləri işemik serebrovaskulyar pozğunluğu da göstərə bilər.
Bir aura bəzən epileptik ola bilər və hansısa bir şiş ilə əlaqəli də ola bilir və s.
Gərginlik tipli baş ağrısında ürək bulanması və ya qusma yoxdur. Bu simptomlar ortaya çıxsa, deməli bir miqren tutması mövcuddur. Ürək bulanması, kəllədaxili təzyiqin artması ilə əlaqələndirilə bilər.
Şiddətləndirici və yüngülləşdirici faktorlar
Miqren tutmasına mental stresin artması və alkoqol səbəb ola bilir; qoxular və parlaq işıqlar da tutmaya səbəb ola bilir.
Miqren olan bir xəstə qaranlıq bir yerdə dincəlməyə çalışır və alkoqol qəbulu simptomları pisləşdirir, halbuki gərginlik tipli baş ağrısı alkoqol və ya gəzinti ilə yüngülləşdirilə bilər.
Dərman qəbulunun tarixçəsi
Analgetiklərin həddindən artıq gündəlik istifadəsi baş ağrısı riski ilə əlaqələndirilir. Xəstədən son vaxtlar qəbul etdiyi bütün analgetikləri bildirməsini xahiş edin. Həftədə ən az 3 gün istifadə edilən analgetiklər baş ağrısına meyl yaradır.
Triptanlar yalnız miqren və "Histamin" tipli baş ağrısına qarşı təsirli olur.
Vəziyyətin müayinəsi
Baş ağrısı olan bir xəstəyə nevroloji status müayinəsi tətbiq olunur; nəticələr çox vaxt normaldır.
Gözlərin kökü bütün baş ağrısı xəstələrindən araşdırılmalıdır. Papilanın kənarındakı nizamsızlıq və venoz pulsasiyanın olmaması (papiller staziya) yüksəlmiş kəllədaxili təzyiqi işarət etmiş ola bilər.
Bütün xəstələrdə qan təzyiqi ölçülməlidir.Göz içi təzyiqi göz bölgəsində baş ağrısı yarandıqda ölçülməlidir.
Əlavə araşdırmalar
Miqren və gərginlik baş ağrısı kimi ilkin baş ağrısı xəstəlikləri, xəstəlik tarixi və status müayinəsi əsasında diaqnoz edilir.
Diferensial diaqnoz üçün zəruri olduqda aşağıdakı parametrləri seçərək sınaqdan keçirin:
- Qan hüceyrələrinin sayımı
- Eritrosit çökmə sürəti
- TSH və azad T4- ün plazma səviyyəsi
- Ac haldakı qan şəkəri
- Plazmada natrium, kalium və kalsiumun səviyyələri
- Plazmada kreatinin səviyyələri
İnfeksiya əlamətləri olan xəstələr maksiller və frontal sinusların ultrasəs və ya rentgen müayinəsi ilə müayinə olunur.
Serebrospinal mayenin müayinəsi əvvəlcə meningit və ya digər mərkəzi sinir sistemi infeksiyasından şübhələnirsə aparılır.
Subaraxnoidal qanaxma şübhəsində beyinin KT müayinəsi ilkin müayinə hesab olunur, çünki lumbar punksiya subaraxnoidal qanaxma xəstələrində yırtıq riskini artıra bilir. Şübhəli subaraxnoidal qanaxması olan bir xəstədə beyin KT müayinəsi normaldırsa, belə bir hal lumbar punksiya etməklə istisna olunur.
Əlavə müayinələr üçün göstərişlər
Baş ağrısı anormal bir vəziyyətlə əlaqələndirilirsə
- Nuxal sərtlik, şəxsiyyət dəyişikliyi, diplopiya, papillar staziya, asimmetrik reflekslər və s.
Xəstənin vəziyyəti normal olmasına baxmayaraq baş ağrısı davamlıdır.
Baş ağrısı fiziki gərginlik və ya öskürək (miqren tutması və yuxarı tənəffüs yollarının infeksiyası istisna olmaqla) ilə baş verir.
Mərkəzi sinir sistemi infeksiyası və ya subaraxnoidal qanaxmadan şübhələnilirsə.
Birbaşa AKAT müayinəsi və ya MRT etmək zəruri hesab olunur (gərginlik tipli baş ağrısına baxın) və xəstənin müayinə üçün bir nevroloji mütəxəssis bölməsinə müraciət etməsi lazımdır.
Xəstəyə analgetiklər və / və ya triptanlar üçün abstinensiya müalicəsi lazımdır.
Dərmana cavab verməyən bir baş ağrısı tutması, ilkin tibbi yardımda rast gəlinir.
